Quản lý tiền điện tử: Hoàn thiện khung pháp lý thay vì né tránh

Bùng nổ tiền điện tử và bài toán quản lý

Thảo luận tại tổ về Dự án Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại DN và Dự án Luật Công nghiệp công nghệ số, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đặt vấn đề Việt Nam vẫn giao dịch tiền Bitcoin, vậy thì tại sao không đưa vào quản lý?

Thực tế tại Việt Nam, dù chưa được công nhận chính thức nhưng các giao dịch tiền điện tử vẫn diễn ra. Hoạt động giao dịch tiền ảo tại Việt Nam thông qua các sàn giao dịch đang diễn ra khá sôi động, với các loại tiền số phổ biến như: Bitcoin, Ethereum... Đối với nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo, hiện có 2 loại hình chính là sàn giao dịch tập trung và sàn giao dịch phi tập trung.

Báo cáo mới nhất từ Cổng thanh toán tiền điện tử Tripple-A, Việt Nam đang đứng thứ 2 trong Top 10 quốc gia có tỷ lệ người dân sở hữu tiền số lớn nhất thế giới, chỉ sau UAE. Tổng giá trị tiền mã hóa Việt Nam nhận về là hàng chục tỷ USD.

Một báo cáo khác từ Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) cũng cho thấy, trong năm 2023, Việt Nam đứng thứ 3 thế giới về lợi nhuận tiền số, chỉ sau Mỹ và Anh với ước tính khoảng 1,2 tỷ USD trên tổng số tổng lợi nhuận 37,6 tỷ USD của toàn cầu.

Điều này dẫn đến việc chúng ta vừa bị thất thu thuế, vừa vô tình tạo khe hở cho các hành vi vi phạm pháp luật liên quan tới hoạt động huy động vốn, lừa đảo… khiến người dân tiền mất tật mang.

Hiện nay nhiều quốc gia đã xây dựng chính sách, khuôn khổ pháp lý cho tài sản số nói chung, tài sản ảo, tiền ảo nói riêng như: EU, Nhật Bản, Mỹ, một số nước khu vực châu Á như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore… Tại Việt Nam, từ năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định phê duyệt Đề án hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo.

Ngày 23/2/2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 194/QĐ-TTg về việc ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện cam kết của Chính phủ Việt Nam về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt; trong đó, Thủ tướng giao Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan xây dựng khung pháp lý đối với tài sản ảo và các tổ chức cung ứng dịch vụ tài sản ảo, thực hiện trong tháng 5/2025. Tuy vậy đến thời điểm này, vẫn chưa có bộ, ngành nào đưa ra được dự thảo về khung pháp lý liên quan đến tiền số, tài sản số nói chung.

Vậy nên, như nhấn mạnh của Thủ tướng Phạm Minh Chính là “khi tình hình thay đổi, nhiệm vụ thay đổi thì phương thức quản lý, tổ chức cũng phải thay đổi”. Thay vì giữ nguyên quan điểm cấm, chúng ta cần thay đổi tư duy quản lý bằng cách sớm xây dựng các khung pháp lý để quản lý tiền số bởi thực tế đã và đang đặt ra nhiều vấn đề có tính cấp thiết.

Thực trạng quản lý tiền ảo ở Việt Nam

Đại diện Bộ Tài chính cho biết đã giao các đơn vị thuộc bộ, trong đó có Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, phối hợp các bộ, ngành nghiên cứu, xây dựng khung pháp lý đối với tiền ảo, tài sản ảo, đáp ứng tiến độ đề ra. Bộ Tài chính cũng nhìn nhận tiền ảo, tài sản ảo là lĩnh vực khó và "tương đối nhạy cảm" ở Việt Nam.

Còn theo Bộ Tư pháp, trên thế giới, có quốc gia cấm tiền ảo, tài sản ảo nhưng lại có quốc gia thả nổi cho lĩnh vực này hoạt động. Trong khi đó, một số quốc gia cũng đưa ra các điều kiện để siết chặt quản lý. Cơ quan này cũng nhìn nhận lĩnh vực tiền ảo, tài sản ảo dù có những rủi ro nhất định nhưng cũng có nhiều tiềm năng, cơ hội. Do đó, việc xây dựng khung pháp lý cần bảo đảm hài hòa giữa các mặt.

Trong 24 giờ qua (theo giờ Việt Nam) đồng Bitcoin tăng mạnh, mỗi Bitcoin giao dịch với giá 98.259 USD, tăng gần 50% chỉ trong vòng 2 tuần và đang hướng tới mốc 100.000 USD theo kỳ vọng của nhiều nhà đầu tư. Tại Việt Nam, việc giao dịch mua bán các đồng tiền số như Bitcoin, Ethereum hiện nay khá đơn giản thông qua các sàn giao dịch, với nhiều phương thức khác nhau. Trong đó, nhiều cá nhân đầu tư tiền ảo ở Việt Nam sử dụng phương thức giao dịch ngang hàng (P2P) - là hoạt động mua và bán tiền mã hóa trực tiếp giữa những người dùng mà không qua trung gian.

Dù vậy, bên cạnh sức hút từ Bitcoin và các loại tiền ảo khác, các vụ lừa đảo đầu tư tài chính và tiền ảo đang diễn biến phức tạp và các phương thức giao dịch trên không gian mạng xuyên biên giới...

Với xung đột căng thẳng đang diễn ra ở một số khu vực, mối quan tâm về rủi ro rửa tiền qua thị trường tiền mã hóa đã tăng lên. Bên cạnh đó, những vụ việc lừa đảo qua các sàn tiền số, tiền ảo cũng đặt ra thách thức cho cơ quan giám quản thị trường. Ai sẽ chịu trách nhiệm điều tra, hỗ trợ cho các nạn nhân? Trào lưu phát hành các tài sản số của nghệ sĩ, người có tầm ảnh hưởng ở Việt Nam cũng nở rộ và đặt ra sức ép cho cơ quan quản lý.

Không thể né tránh

Là người có kinh nghiệm gần 30 năm tham gia thị trường tài chính, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam Đỗ Ngọc Quỳnh cho rằng, với câu chuyện quản lý tiền ảo, hiện nay Việt Nam muốn thờ ơ, né tránh cũng không được mà phải có sự lựa chọn mang tính chiến lược. Làm sao để có lợi ích quốc gia tốt nhất, đồng thời hạn chế những tác động tiêu cực.

Gợi mở chính sách để quản lý trong thời gian tới, ông Đỗ Ngọc Quỳnh dẫn lại câu chuyện quản lý USD. "Khi đất nước mới mở cửa, chính sách tiền tệ quốc gia là không cho phép bất kỳ một loại ngoại tệ nào được phép thanh toán, chống tình trạng đô la hóa. Tuy nhiên, Việt Nam mới mở cửa đang cần vốn nên đã ra chính sách cho người dân được giữ USD, được gửi vào ngân hàng bằng đồng USD, nhưng không được dùng USD để thanh toán trong nền kinh tế. Như vậy, Việt Nam coi USD như một loại tài sản. Nếu bây giờ áp dụng tương tự như vậy ở Việt Nam với tiền ảo, cụ thể như với Bitcoin… thì có được không?"- ông Đỗ Ngọc Quỳnh đặt câu hỏi.

Các quy định của Chính phủ là rất cần thiết để bảo đảm một môi trường lành mạnh cho thị trường tiền điện tử cũng như lĩnh vực pháp chế được phát triển. Mục tiêu cần hướng tới là nhận diện đầy đủ, chính xác bản chất của tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo từ kinh nghiệm nước ngoài, trong đó có các nước trong khu vực và thực tiễn Việt Nam; mối quan hệ của nó với tài sản thực, vai trò của tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo và tác động của nó tới hệ thống pháp luật, từ đó có chính sách, cơ chế phù hợp, phát huy được mặt tích cực, vừa ngăn ngừa hệ lụy phát sinh.

Giám đốc Phát triển Kinh doanh toàn cầu VASP CoinEx Joe Tu cho biết, đơn vị này cam kết tuân thủ đầy đủ các quy định pháp lý và đạo đức tại Việt Nam, nhất là các quy định về phòng chống rửa tiền. CoinEx bày tỏ sự tuân thủ thông qua việc cam kết hỗ trợ chương trình truy vết các dự án có dấu hiệu lừa đảo ChainTracer do Hiệp hội Blockchain Việt Nam khởi xướng, nhằm bảo vệ người dùng và giảm thiểu hậu quả từ việc lợi dụng công nghệ Blockchain cho mục đích xấu, làm xói mòn lòng tin của xã hội. Trong khi đó, đại diện Remitano, một đơn vị cung ứng dịch vụ tài sản ảo đã hiện diện hơn 10 năm cho biết, đơn vị này mong muốn khung pháp lý tài sản ảo tại Việt Nam có thể được sớm hoàn thiện theo xu hướng chung của thế giới.